طوفان گرد و غبار منجر به وارد شدن خسارت و آسیب های مستقیم و غیرمستقیم میشود. سنجش آثار مخرب عوامل طبیعی نظیر گرد و غبار از یک سو به دلیل گستردگی حوزه ي تخریب و تاخیر زمانی ظهور برخی پیامدها و از سوي دیگر، به دلیل عدم آگاهی کامل از تمامی تبعات این دسته از عوامل طبیعی به سهولت انجام نمیشود. گاهی خسارات ناشی از حوادث ثانویه، بیش از خسارات ناشی از خود پدیده‌ی مخرب طبیعی است. به طور خلاصه، آثار طوفان گرد و غبار را می توان به دو دسته کلی تر آثار هزینه ای و آثار تولیدی تقسیم بندي کرد. توضیحات مربوط به هر یک و زیربخش های آن در ذیل می آید.
آثار هزینه‌ای
شامل افزایش هزینه‌های اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و … است. براي محاسبه ي آثار هزینه‌ای هر پدیده‌ی طبیعی مخرب نظیر طوفان گرد و غبار، رهیافت هاي متعددي وجود دارد:
۱- رهیافت رفتار اجتناب (Averting Behavior Approach)
این روش، تمایل پرداخت هزینه توسط افراد براي اجتناب یا پیشگیري یا کاهش آثار منفی پدیده‌ی زیست محیطی و دستیابی به شرایط متعادل را معین میسازد. مانند: مخارج لازم براي ساخت پنجره دو جداره جهت مقابله با آلودگی صوتی، خرید آب معدنی و استفاده از دستگاه تصفیه ي آب.
۲- رهیافت هزینه‌ی تغییر مکان (Re-Locations Cost Approach)
این روش، تمایل افراد براي پرداخت هزینه‌های جابجایی به منظور دور شدن از تبعات پدیده‌ی مخرب زیست محیطی را مورد بررسی قرار میدهد. مانند: مخارج حمل و نقل و مهاجرت از منطقه و مخارج مسافرت هاي روزانه و هفتگی.
۳- رهیافت هزینه‌ی بیماري (Cost of Illness Approach)
این رهیافت، هزینه‌ی آسیب زیست محیطی را به صورت مخارج مستقیم درمان و مخارج غیرمستقیم کاهش تولید و بهره وري (از دست دادن منافع تولید) اندازه گیري می کند. در رهیافت هزینه‌ی بیماري، هزینه‌های خصوصی (مانند درآمد از دست رفته، هزینه‌های درمان پزشکی و هزینه‌های ناشی از افزایش شیوع بیماريها) و هزینه‌های اجتماعی (مانند هزینه‌ی خسارات توسط موسسات بیمه، برنامه هاي مستمري دولت، تعلیق خدمات از سوي پرسنل بیمار و …) محاسبه میشود.
۴- رهیافت سرمایه ي انسانی (Human Capital Approach)
این رهیافت که به نوعی تکمیل شده ي رهیافت هزینه‌ی بیماري است، به بررسی کاهش کیفیت محیط زیست و سلامتی انسان (کیفیت زیست محیطی و نرخ مرگ و میر) در کوتاه مدت و بلندمدت میپردازد. این روش، عملا به برآورد ارزش زندگی انسان (منافع مورد انتظار دوران عمر) می پردازد.
۵- رهیافت هزینه‌ی بازسازي (Restoration Cost Approach)
در این رهیافت، میزان مخارج لازم براي بازسازي خرابی هاي ناشی از پدیده‌ی زیست محیطی مورد بررسی قرار میگیرد. مانند هزینه‌ی بازسازي تاسیسات ناشی از زلزله، هزینه‌ی کاشت مجدد نهال هاي سرمازده و … .
۶- رهیافت دز-واکنش (Dose-Response Approach)
این روش مبتنی بر ایجاد ارتباط بین مقدار آلودگی و آثار آن بر سلامتی انسان، جانوران و گیاهان می باشد. به عنوان مثال، می توان به کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزي در اثر آلودگی هوا اشاره کرد. رهیافت دز-واکنش شامل مراحل تعیین میزان آلودگی در سطح و در زمان (دز آن)، آسیب ناشی از این عرضه و ارزش این آسیب (واکنش) است.
۷- رهیافت هزینه‌ی فرصت (Opportunity Cost Approach)
در این روش، به جاي محاسبه ي مستقیم منافع زیست محیطی (مثلا یک هکتار جنگل)، منافع فعالیتی برآورد میشود که در آنجا راه اندازي شده و به کاهش کمی و کیفی محیط زیست (مثلا قطع همان یک هکتار جنگل) می انجامد.
آثار تولیدي
شامل کاهش تولید در بخش هاي مختلف اقتصادي به دلیل تعطیلی واحدهاي تولیدي، کاهش بهره وري عوامل تولید، عدم تکمیل طرح هاي سرمایه گذاري و … است. به سه طریق میتوان آثار تولیدي طوفان گرد و غبار را از طریق روش هاي اقتصادسنجی بررسی کرد:
۱- برآورد توابع تولید فعالیتهاي مختلف اقتصادي
به منظور بررسی آثار طوفان گرد و غبار در استان هاي متاثر می توان از متغیرهاي جانشین مانند متغیرهاي موهومی به عنوان متغیر توضیحی استفاده کرد. به کارگیري این روش به دلیل عدم دسترسی به آمار مقادیر تولید و میزان نهاده هاي مصرفی به تفکیک فعالیتها در استانهاي مورد نظر عملا میسر نمی باشد.
۲- برآورد تابع رشد اقتصادی
در این حالت به منظور بررسی شیوه ي تاثیر طوفان گرد و غبار بر رشد اقتصادي استان هاي مورد مطالعه میتوان از متغیرهاي موهومی براي دوره ي وقوع این طوفان استفاده کرد. این روش در صورت دسترسی به آمار متغیرهاي ارزش افزوده، نیروي کار و سرمایه به تفکیک بخشی- استانی میتواند اجرایی شود.
۳- روش سناریوسازي
در این روش با توجه به مطالعات دیگران و تحلیل حساسیت، اقدام به برآورد میزان کاهش تولید در فعالیت هاي مختلف اقتصادي به ویژه فعالیت هاي کشاورزي در اثر طوفان گرد و غبار می شود. روش سناریوسازي، یک روش تقریبی است.
منبع خبر:
